ახლო აღმოსავლეთის კრიზისი, ნაწილი პირველი

შესაძლოა ითქვას მყარად ჩამოყალიბდა აზრი, რომ ახლო აღმოსავლეთის კრიზისი ნავთობის საკითხს ეხება და სხვას არაფერს. დასავლეთის ქვეყნები მხოლოდ ნავთობის საკითხით არიან შეწუხებული და ამიტომ მიადგნენ ლიბიას. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ყველაფერში არის სიმართლის მარცვალი, არ ვფიქრობ რომ მთელი ახლო აღმოსავლეთის კრიზისი, რომელიც ტუნისის კრიზისიდან დაიწყო მხოლოდ ნავთობს ეხებოდეს. ამ ყოველივემ მოიცვა მთელი ახლო აღმოსავლეთის არაბული ქვეყნები და ჩრდილო აფრიკის ქვეყნები, სადაც ნავთობი არ არის. არ ვფიქრობ, რომ ეს ქვეყნები დასავლეთის ყურადღების მიღმა დარჩება, ვინაიდან საკითხი მთელს რეგიონს ეხება და ამ უმნიშვნელოვანესი რეგიონის სტაბილურობა იგივე ნავთობის ფასებზე ძალიან მოქმედებს. საინტერესოა რა საკითხები შესაძლოა იყოს დასავლეთის მოტივაციაში ჩაერიოს სამხედრო ძალით ვთქვათ ლიბიის საკითხში, ხოლო პოლიტიკური აქტიურობით დანარჩენი ქვეყნების საკითხში.

ამ ყოველივეს პასუხისთვის აუცილებელია მოვახდინოთ იმ ტენდენციების გააზრება, რომელიც ამ საკითხებისადმი სხვადასხვა ქვეყნებს აქვთ. შეიძლება ითქვას, რომ მსოფლიო ერთიანია და გაერომაც შესაბამისი რეზოლუცია მიიღო, რომ შეჩერებულიყო კადაფის აგრესია ლიბიელ ხალხზე. როდესაც დასავლეთის ქვეყნებმა და ნატომ შესაბამისი ზომების მიღება დაიწყო იმ სახელმწიფოებმა და სახელმწიფოთაშორისმა კავშირებმა ,რომლებიც ითხოვდნენ კადაფის აგრესდიის შეჩერებას, ასევე რუსეთის პრემიერმა დასავლეთის და ნატოს ქმედებები გააკრიტიკეს. რის გამო გააკრიტიკეს? აქ რამდენიმე მიმართულება შესაძლოა იყოს, ასევე იმ პრეცენდენტისადმი შიში, რომელიც ლიბიაში მიმდინარეობს.

ვერ გამოვრიცხავთ რუსეთის სურვილს, გაგრძელებულიყო ლიბიაში ის დაპირისპირება რაც არსებობდა ქვეყნის შიგნით. ეს დაპირისპირება და არასტაბილურობა ნავთობის ფასების ზრდას იწვევდა მსოფლიო ბაზარზე, რითაც რუსეთიც საკმაოდ სარგებლობდა. უნდა აღინიშნოს ის, რომ ვლ. პუტინის და სერგეი ლავროვის განცხადებები, არ ემთხვევა რუსეთის პრეზიდენტის განცხადებებს.

პუტინის მიერ გამოთქმული კრიტიკა ლიბიაში მიმდინარე დასავლეთის სამხედრო ოპერაციისადმი და მედვედევის პასუხი, მიუთითებს იმას, რომ გაეროს რეზოლუციის მიღების დროს რუსეთის პოლიტისტებლიშმენტში ამ საკითხზე სხვადასხვა მოსაზრებები არსებობდა, რომელიც არ გახმაურდა. სავარაუდოდ პუტინის ფრთა მოითხოვდა გაეროს რეზოლუციის დაბლოკვას, ხოლო მედვედევის ფრთამ უარი განაცხადა მის ბლოკირებაზე, რამაც საბოლოოდ გაიმარჯვა. თუმცა ეს უთანხმოება პოსტფაქტუმ მაინც გაჟღერდა.

პუტინის წინააღმდეგობა ბევრი რამითაა მოტივირებული. მისი სურვილი მოეხდინა სსრკ-ს გეოპოლიტიური რეანიმაცია რა თქმა უნდა გულისხმობდა ახლო აღმოსავლეთში იმ სიტუაციის არსებობას, რომელიც ამ ზოგად კრიზისამდე იყო. ამ რეგიონში არის ქვეყნები, რომლებიც რუსეთის კეთილგანწყობით სარგებლობენ. ერთიერთი ასეთი ქვეყანა არის სირია, სადაც ასევე საპროტესტო მოძრაობაა არსებული რეჟიმის წინააღმდეგ. სირია უშუალოდ ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე მდებარეობს და რუსეთის ფლოტიც ხშირად სტუმრობდა სირიის ნავსადგურებს.

2008წ. რუსეთ საქართველოს აგვისტოს ომის შემდეგ, როდესაც რუსეთმა წარმოიდგინა რომ ცხინვალის დაკავებით მან მიინიჭა იმხელა გეოპოლიტიკური მნიშვნელობა, რაც ბერლინის აღებას უდრიდა 1945წ. რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრო აცხადებდა, რომ 2017 წლისათვის, თუ უკრაინიდან გამოვიდოდა შავი ზღვის ფლოტი ის სირიის პორტებში დაიდებდა ბინას. ანუ სირიის პორტებს აიღებდნენ იჯარით, რისთვისაც სირიის მთავრობაც მზად იყო. ამ განცხადებაში სწორედ პუტინის სურვილები იკვეთებოდა. ხმელთაშუა ზღვაზე რუსეთის საზღვაო ფლოტის არსებობა ევროკავშირის ქვეყნებისათვის ვერ იქნებოდა საინტერესო. ამიტომ ამ მართვადი ახლო აღმოსავლეთის კრიზისის წარმოშობა არ უკავშირდება მხოლოდ ნავთობთან დაკავშირებულ საკითხებს.

მიუხედავად იმისა, რომ ახლო აღმოსავლეთში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ უამრავი სამხედრო დაპირისპირება და კრიზისი იყო, უნდა აღინიშნოს, რომ 2011 წლის ახლო აღმოსავლეთის კრიზისამდე ამ რეგიონში გეოპოლიტიკურად მეორე მსოფლი ომის შემდგომი გეოპოლიტიკური პარადიგმა მოქმედებდა. რაც შეეხება მეორე მსოფლი ომის შედეგებს და მის შემდეგ ჩამოყალიბებულ გეოპოლიტიკურ პარადიგმას, წამყვან სახელმწიფოებად სსრკ (იგივე რუსეთი) და აშშ მოიაზრებოდა. ამ პარადიგმის ნარჩენები ინერციით დღემდე გრძელდებოდა, მიუხედავად სსრკ-ს იურიდიული დემონტაჟისა და ბევრი რამის შეცვლისა. ინერციით რომ გრძელდებოდა და სურვილიც დიდი იყო, ამის გაგრძელების, ეს 2008წ. აგვისტოს ომმაც დაადასტურა და ვლ.პუტინის ფორმულა სსრკ-ს დანგრევა დიდი გეოპოლიტიური კატასტროფის შესახებ მოქმედებაში მოვიდა.

მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი გეოპოლიტიკის პარადიგმის რღვევაში რამდენიმე ეტაპი იყო. ეს იყო აღმოსავლეთ ევროპის საკითხი, ბალტიისპირეთის საკითხი, ბალკანეთის საკითხი, რომლებიც დასრულებულია. პოსტსაბჭოთა სივრცეში ამ პარადიგმის დასრულების საკითხი ეხება კავკასიას, კონკრეტულად საქართველო-აზერბაიჯანს. ამ კონტექსტში ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე კრიზისიც და მასში დასავლეთის ჩარევაც გულისხმობს სწორედ მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი გეოპოლიტიკური პარადიგმის რღვევას, ვინაიდან ის რეჟიმები, რომელთა დემონტაჟიც ეხლა, ამ კრიზისის დროს მიმდინარეობს სათავეს სწორედ მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ გეოპოლიტიურ რეალობაში იღებდა. შესაბამისად მათი დემონტაჟი ნიშნავს იმ გეოპოლიტიკური პარადიგმის, კერძოდ ახლო აღმოსავლეთის ნაწილის რღვევას. ამიტომ ცალსახად თქმა იმისი, რომ ყველაფერი ხდება ნავთობის გამო სწორი არ არის. ნავთობი გეოპოლიტიკური განლაგების მნიშვნელოვანი ერთეულია ეკონომიკური კუთხით, მაგრამ არანაკლებ მნიშვნელოვანია პოლიტიური კუთხე ამ ყველაფრის. აქ შედის იარაღით ვაჭრობის, გავლენის სფეროების, საზღვაო ფლოტების განლაგების საკითხები, რაც გეოპოლიტიური განლაგების უმნიშვნელოვანესი ფაქტორებია.

დასკვნა აქედან, ჩვენ მომსწრენი ვართ ახალი წესრიგის ფარგლებში ახალი გეოპოლიტიკური პარადიგმის ჩამოყალიბებისა, რომელიც სსრკ-ს დაშლის შემდეგ მიმდინარეობს, მაგრამ მას ჯერ სრულყოფილი სახე არა აქვს, როგორიც ეს მიეცა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ. საქართველოს საკითხიც სწორედ ამ ახალ გეოპოლიტიკურ პარადიგმაში მოიაზრება. სწორედ ეს არის ჩვენი თავდაცვის ყველაზე დიდი ბერკეტი. თუ 2008წ. რუსეთმა ყოველგვარი საერთაშორისო სანქციის გარეშე მოინდომა მიეთვისებინა რაღაც გეოპოლიტიკური ტერიტორია საქართველოს სახით, დღეს ის იძულებულია, მისთვის არცთუ სასიამოვნო ფაქტზე თანხმობა მისცეს დასავლეთს და არ გამოიყენოს ვეტოს უფლება გაეროს უშიშროების საბჭოზე. მითუმეტეს, როგორც ავღნიშნეთ, რუსეთში ამ საკითხე ერთი აზრი არ არსებობდა. ამ არაერთგავროვანი დამოკიდებულებიდან ჩანს, რომ რუსეთისათვის არაფერი დაუთმიათ ამ ყველაფრის სანაცვლოდ, წინააღმდეგ შემთხვევაში რეაქციები და განცხადებებიც სხვანაირი იქნებოდა. ის ფაქტი, რომ რუსეთი იძულებულია მიიღოს დასავლური თამაშის წესები, იმ ფონზე, რომ რუსეთის პოლიტისტებლიშმენტში ამაზე სხვადასხვა მოსაზრებებია ბევრ რამეზე მეტყველებს. დასავლური თამაშის წესების მიღება კარგი პრეცენდენტია, ვინაიდან დასავლური თამაშის წესებში საქართველოსაც აქვს თავისი ადგილი და თუ ამ ადგილს შევინარჩუნებთ ჩვენს მოკავშირეებთან ერთად, ეს ჩვენი იტორიული ფუნქციის განხორციელების გასაღები გახდება.







ირაკლი მარგველაშვილი

გაგრძელება იქნება.

ახლო აღმოსავლეთი, რეგიონული ტენდენციები

წინამდებარე წერილში რამდენიმე საკითხს შევეხებით, რომელიც ძალიან აქტუალურია მსოფლიოში დღეს.
საკმაოდ რთული ვითარებაა შექმნილი მსოფლიო პოლიტიკაში. ვგულისხმობ ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე რევოლუციურ მოვლენებს. საინტერესოა როგორ განვითარდება მოვლენები, როგორ შეეხება ეს ყველაფერი ჩვენს რეგიონს, რომელშიც რუსეთიც მოიაზრება. ლიბიაში შექმნილმა სიტუაციამ დასავლეთი არჩევანის ზღვარზე დააყენა. საუბარი იმაზე, რომ განიხილება ყველა ვერსია, სავარაუდოდ მოვლენების განვითარების შესაბამისად ჩამოყალიბდება თუ რა ვერსიაზე შეჩერდება საბოლოოდ დასავლეთი. ვფიქრობ, ლიბიაში შექმნილი დღევანდელი სიტუაცია, როდესაც ძალთა თანაფარდობა კადაფისა და მისი მოწინაღმდეგების თანაბარია, აუცილებლად საჭიროებს საკითხის დახურვას, მაგრამ ფაქტია, რომ კადაფი ხელისუფლებაში ვეღარ დარჩება. ამას წერტილი დაუსვა საერთაშორისო გამოძიებამ, რომელიც კადაფის წინააღმდეგ მიმდინარეობს. იმ შემთხვევაში, თუ თავად ლიბიაში არ გადაწყდა საკითხი, დასავლეთს ჩარევა მოუწევს. ეს როგორი ფორმით მოხდება ძნელი სათქმელია, მაგრამ სამხედრო ჩარევა არ არის გამორიცხული, მითუმეტეს ხმელთაშუა ზღვაში ამერიკის მეექვსე ფლოტი ცურვაშია ლიბიის სანაპიროსკენ.
ძალიან მნიშვნელოვანია ახლო აღმოსავლეთის საკითხი და ევროპის ენერგო უსაფრთხოების თემა. რამდენიმე დღის უკან საფრანგეთის მთავრობამ გააჟღერა შემდეგი აზრი, რომ მიეღოთ ტუნისი ევროკავშირში, რაც ენერგეტიკული უსაფრთხოებისკენ გადადგმული ნაბიჯი იქნებოდა და ასევე ტუნისის წახალისება, რომ შედგეს, როგორც დემოკრატიული სახელმწიფო. ჩემის აზრით ეს არის პასუხი ამერიკის პოზიციაზე, რომელიც სავარაუდოდ კულუარულად შეახსენეს ევროკავშირს, რომ დასავლეთმა სწრაფად მოახდინოს კასპ[იის ენერგომატარებლების მობილიზაცია და ევროპაში ინტეგრაცია. ანუ, აქედან შეიძლება მივხვდეთ დასავლეთის პოზიციის ტენდენციას კავკასიის რეგიონის მიმართ. ის არ არის მაინცდამაინც მყარი და ეს ალბათ რუსეთის გამოცაა. ამიტომაც რუსეთის თემა ამ ახლო აღმოსავლეთის თემასთან კავშირში არის მინიშნებების და ტენდენციების დონეზე.
მაგალითად დღეს გავრცელებული ინფორმაცია, რომ ვლ. პუტინს შესაძლოა საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტის თავმჯდომარის პოსტი შესთავაზონ მოიაზრებს სწორედ იმას, რომ ახლო აღმოსავლეთის თემა არ არის მხოლოდ იმ რეგიონის. გავრცელებული ინფორმაციას აბსურდული უწოდა თავად პუტინის პრესსამსახურმა. ჩემი აზრით ყურადღება უნდა მივაქციოთ ერთ მეტად მნიშვნელოვან გარემოებას. რა ბერკეტები იქნა გამოყენებული ახლო აღმოსავლეთში მუბარაქის და კადაფის წინააღმდეგ? დასავლეთში გაიყინა მათი აქტივები. მუბარაქს უკვე ეგვიპტის პროკურატურაში იწვევენ. ანუ აქ საუბარი არის იმაზე, რომ დასავლეთს გარკვეულ მომენტში შეუძლია მოახდინოს ისეთი პერსონალურტი ბერკეტების გამოყენება, რომელიც პირს კანონგარეშე აცხადებს. ვფიქრობ სწორედ ამის მინიშნება იყო გავრცელებული ინფორმაცია პუტინის ოლიმპიური კომიტეტის თავმჯდომარეობის შეთავაზების შესახებ. პუტინის პრესსამსახურის განცხადება ამ ყველაფრის აბსურდულობაზე არ ნიშნავს, რომ ეს შეთავაზება არ მომხდარა. უფრო შეთავაზების უარყოფად უნდა მივიღოთ.
როგორც ცნობილია, არსებობს თემა, რომელიც გულისხმობს, იმის მიღწევას, რომ პუტინს უარი ათქმევინონ საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობაზე. იმ შემთხვევაში, თუ პუტინი გაჯიუტდება არ არის გამორიცხული გამეორებულ იქნეს ის ბერკეტები, რომელიც გამოყენებულ იქნა ახლო აღმოსავლეთის ლიდერთა წინააღმდეგ. ამიტომ პუტინმა გაფრთხილება მიიღო. მითუმეტეს თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებებს, რომ პუტინმა ლიბიას სსრკ-ს დროინდელი ვალები ჩამოაწერა, ხოლო თავის მხრივ კადაფმა პუტინის ოლიგარქიული კომპანიებისგან დიდი ოდენობით აქტივები შეიძინა, რომელზეც ინფორმაცია გავრცერლდა. თანხა გათეთრდა და სახელმწიფო თანხები დაილექა კერძო პირების ანგარიშებზე. ეს უკვე კრიმინალია. სავარაუდოდ ეს არ იქნება ერთადერთი ოპერაცია და პუტინს მსგავსი ოპერაციები გაკეთებული კიდე ექნება.
ოლიმპიურ კომიტეტზე მინიშნება სწორედ სპეციალურად მოხდა, ვინაიდან როგორც ცნობილია მსოფლიო ოლიმპიურ კომიტეტში არაერთხელ მომხდარა კორუფციული სკანდალები. რაც შეეხება პუტინის პრესსამსახურის მიერ ამ ფაქტის უარყოფას, ჩემის აზრით, პუტინი არაფრით მოინდომებს გასცდეს რუსეთის სამართლებრივ სივრცეს და გახდეს საერთაშორისო ორგანიზაციის მეთაური. რუსეთის სამართლებრივ სივრცეში ის ყველაფერს ფლობს. შესაძლოა მან საერთოდ არ იყაროს კენჭი საპრეზიდენტო არჩევნებში, მაგრამ რუსეთის რეალურ მმართველობას არ დასთმობს, თუნდაც არაპრემიერის რანგში და სავარაუდოდ პუტინის სურვილი ესაა, ვინაიდან თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებებს, რაზედაც ზემოთ ვსაუბრობდით, პუტინი მოერიდება დასავლეთის გაღიზიანებას, მაგრამ არც იმას მოინდომებს, რომ ძალაუფლება დათმოს. თამაშის წესები ასეთია, ის ფული, რომელიც შესაძლოა ჯიბეში გქონდეს შენი არ არის.
საინტერესოა ახლო აღმოსავლეთის რევოლუციური ტალღის გავრცელების პერსპექტივები პოსტსაბჭოთა სივრცეზე. მაგალითად საქართველოში პრესა უკვე სერიოზულად მიმოიხილავს რევოლუციურ ტალღებს. პარტიის ლიდერები ერთმსანეთს ასწრებენ რევოლუციის დაანონსებაში, მაგრამ ეს უფრო ქარიშხალი ჭიქაშია, ვიდრე რეალური შესაძლებლობები. ამის თქმის საფუძველს გვაძლევს ის გარემოება, რომ ცალკე აღებულ არცერთ პოლიტიკურ ძალას საქართველოში რეალურად არ შეუძლია ხელისუფლების კონკურენცია გასწიოს. რაც შეეხება ერთიანი ფრონტით გამოსვლას, ამის შესაძლებლობები იმ გადატანილი ურთიერთქიშპის ფონზე თუ არის ნამდვილად ძნელი წარმოსადგენია.თუმცა სცენა არ გრილდება, იქ მარადიულად ანთია რევოლუციის ვირტუალური ცეცხლი და ამ ცეცხლს სული ახლო აღმოსავლეთის რევოლუციურმა ტალღამ შთაბერა. ვნახოთ რას შეძლებენ რევოლუციონერები, დარჩებიან ინტერნეტ გვერდებზე, თუ რეალურ ქმედებებს დაიწყებენ.

ირაკლი მარგველაშვილი
04.03.11წ.